Geschreven door: Laura Lins

Generatie Z, ook wel gekend als “GenZ”, wordt vertegenwoordigd door de generatie na 1997: de echte “digital natives”, geboren met een iPhone in de hand. Deze jonge generatie is gewend aan applicaties en sociale netwerken, en speelt ermee alsof ze een tweede natuur zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zij vaak de risico’s uit het oog verliezen die gepaard gaan met een slechte privacy- en gegevensbescherming.

Recht op privacy en gegevensbescherming

Privacy is het recht op een privéleven, om autonoom te zijn, om controle te hebben over informatie over jezelf, om met rust gelaten te worden. Het wordt in bijna elk land vastgelegd in de grondwet of in andere bepalingen. Zo erkent ook de VN-verklaring van de Rechten van de Mens het recht op privacy als een grondrecht.

Informatietechnologieën worden steeds talrijker en verfijnder, wat enerzijds veel kansen biedt. Anderzijds bedreigen ze steeds vaker de persoonlijke levenssfeer, met name door hun mogelijkheid om jouw informatie – jouw data – te analyseren en te verzamelen.

Persoonlijke gegevens omvatten alle informatie die een persoon identificeert of identificeerbaar maakt. Het kan gaan om namen, geboortedata, e-mails maar ook om IP-adressen of andere informatie die verband houdt met of verstrekt wordt door communicatiediensten. Gegevensbescherming is dan weer het recht op bescherming en op een eerlijke verwerking van die gegevens, een concept dat voortvloeit uit het recht op privacy – beide instrumenten om fundamentele rechten en waarden te waarborgen.

In de EU is sinds mei 2018 een nieuw wettelijk kader van toepassing, namelijk “de Algemene Verordening Gegevensbescherming” (GDPR of AVG), een volledige wetgeving die de kwesties in verband met de digitalisering behandelt.

Sindsdien zien we een opmerkelijke toename van gegevensbeschermingswetten: meer dan 100 landen hebben hun eigen wet rond gegevensbescherming. Deze ontwikkeling van de wetgeving laat zien hoe belangrijk gegevensbescherming en het recht op privacy zijn in het hedendaagse leven.

De bescherming van data op sociale media vs. GenZ.

Laten we de impact van sociale toepassingen op ons leven illustreren met wat cijfers.

Het verzamelen van gegevens.

Deze toepassingen verzamelen persoonsgegevens zoals naam, leeftijd of geboortedatum, maar ook gevoeligere gegevens zoals religie, seksuele geaardheid of aantal bankrekeningen. Door ongepast gebruik van sociale netwerken, loopt 70% van de gebruikers het risico dat privé- en gevoelige gegevens uitlekken. Het gevaar reikt echter nog verder, aangezien niet alleen de gegevens van nietsvermoedende gebruikers worden blootgesteld, maar ook die van hun connecties.

Uit een studie is gebleken dat 8 soorten gegevens interessant zijn voor applicaties:

• contactgegevens,
• financiële gegevens,
• toegang tot camera’s en fotogalerijen,
• informatie over sociale netwerken,
• geolocatie,
• gebruikersinhoud,
• persoonlijke gegevens
• gebruiksgegevens.

Niet verwonderlijk blijkt Tik Tok de applicatie die de meeste informatie verzamelt; ze vergaart alle acht soorten gegevens en deelt ze met honderden organisaties.

De zaak Cambridge Analytica en de inbreuk van Facebook hebben duidelijk gemaakt hoe sommige actoren toegang kunnen krijgen tot privégegevens en deze kunnen manipuleren om de mening van gebruikers te beïnvloeden ten voordele van enkelen. Wat is er gebeurd? Tijdens de politieke campagne van Trump, oogstte het bedrijf Cambridge Analytica gegevens van meer dan 50 miljoen Facebook-gebruikers. De gegevens werden gebruikt om kiezersprofielen op te bouwen. Het is het grootste bekende lek in de geschiedenis van Facebook, en het leidde tot haar grootste crisis.

Het jaar is nog maar net begonnen, maar jawel, ook in 2023 heeft de tech gigant Meta (Facebook, Instagram & Whatsapp) al een boete van 390 miljoen euro aan haar been voor het niet naleven van de EU-regelgeving. De Europese toezichthouders bekritiseerden de groep omdat het gebruikers niet de keuze gaf om hun gegevens en activiteiten te verzamelen voor verschillende advertenties. Als gebruikers niet akkoord gingen met de verwerking van hun gegevens, hadden ze geen toegang tot de site of applicatie, wat indruist tegen de GDPR. Volgens M. Schrems is dit een belangrijke beslissing omdat “mensen nu moeten worden gevraagd of ze willen dat hun gegevens worden gebruikt voor advertenties of niet”.

GenZ en de sociale media

Gen Z, geboren na 1997, wordt “digital native” genoemd – zij zijn opgegroeid met telefoons en computers en zijn opgevoed om technologie als vanzelfsprekend te beschouwen: iets dat er ‘altijd al was’, wat natuurlijk niet het geval is.  Dat heeft gevolgen voor de manier waarop GenZ sociale apps gebruiken in vergelijking met andere leeftijdsgroepen zoals millennials of de zogenaamde boomers. GenZ beschouwt apps meer als een hulpmiddel dan als een middel om met anderen in contact te blijven. 65% van de mensen tussen 18 en 24 jaar gebruikt meerdere keren per dag een sociale app. Slechts 23% (!) is bezorgd dat hun wachtwoord kan worden gehackt.

De interpretatie van privacy door GenZ is complexer, omdat het blootstellen van iemands leven of een deel daarvan op het internet de norm is geworden. Denk aan sociale media zoals Instagram waar het volkomen normaal is om je privéleven online te delen via foto’s en video’s. De nieuwe generatie lijkt geaccepteerd te hebben dat hun privégegevens een “transactioneel goed” zijn geworden die niet alleen gebruikt en uitgewisseld, maar ook beschermd kan worden.

Sociale apps en cybercriminaliteit

Cybercriminaliteit (datalekken, phishing, enz.) blijft jaar na jaar toenemen. Net als in de fysieke werkelijkheid, schuilen in de digitale wereld veel gevaren waar men zich bewust van moet zijn. Gegevens hebben inderdaad een prijskaartje, ook hackers weten dat.

In 2021 werden meer dan 1,5 miljard gegevens van Facebook-gebruikers gevonden op het darknet, wetende dat de prijs van een miljoen gegevens gemiddeld ongeveer 5.000 dollar bedraagt. De meest bekende cyberdaad op de netwerken is phishing – je hebt waarschijnlijk al gehoord van valse e-mails of links die via een applicatie worden verzonden. Op die manier kunnen hackers toegang krijgen tot je gegevens, je informatie delen of zich zelfs voordoen als jou. Dat kan verregaande gevolgen hebben, en net daarom zijn privacy en gegevensbescherming zo belangrijk.

Hoe kunnen we risico’s beperken? 

Sociale apps kunnen riskant zijn en zullen waarschijnlijk nooit helemaal ‘privacy proof’ zijn, maar dat betekent niet dat we ze moeten boycotten of compleet negeren. Met enkele tips en tricks kan je het gebruik van sociale apps al een pak veiliger maken.

1. Gegevensminimalisatie 

Wanneer we een app downloaden, geven we deze automatisch toegang tot een hele reeks gegevens. Sta er even bij stil hoeveel gegevens de applicatie écht van je nodig heeft om operationeel te zijn. Niet alle apps hebben je locatie nodig of moeten toegang hebben tot je hele fotogalerij. Ga daarvoor naar je instellingen, selecteer de app in kwestie en controleer waartoe ze al dan niet toegang heeft.

De nieuwste versie van Instagram heeft bijvoorbeeld toegang tot je exacte locatie, zelfs als je niet op de app bent.

2. Maak geen verbinding met websites via je social media account 

Sommige websites vereisen een login om toegang te krijgen tot bepaalde informatie met de mogelijkheid om in te loggen met een Facebook- of Gmail-account. Ook al is dat makkelijk en snel, toch is het beter om dit te vermeiden

Door in te loggen via je sociale accounts heeft de website toegang tot al de gegevens van de sociale app. We weten ondertussen allemaal dat Facebook zo goed als alles van ons weet. Maak dus best een nieuw account aan en deel enkel de benodigde informatie.

3. (Probeer) het privé te houden 

We zitten in het tijdperk van influencers, en het is erg verleidelijk om veel dingen te delen op ons sociale account. We moeten echter in gedachten houden dat alles wat we delen ergens op het internet blijft staan. Het argument “ik heb niets te verbergen” is irrelevant: in het België van 2023 heb je waarschijnlijk niets te verbergen, maar alles kan zomaar even veranderen. Wie weet wil je op een dag verhuizen, ergens anders naartoe reizen of zal je baas compromitterende informatie tegenkomen. Je weet maar nooit.

4. Koop geen dingen direct op de app

Deze tip heeft vooral betrekking op Tik Tok. Tussen de video’s staan vaak advertenties die een link bevatten. Als je op die link klikt, opent het een nieuw scherm, maar dat doet het zonder de app te verlaten. Op die manier geeft Tik Tok een JavaScript vrij dat het toegang geeft tot je volgende interacties. Dit betekent dat het potentieel je bankrekening en zelfs bankwachtwoord kan krijgen als je daadwerkelijk iets koopt zonder de app te verlaten. Stel je voor dat Tik Tok een datalek heeft, wetende dat ze je financiële gegevens hebben… better safe than sorry.

5. Onderwijs

Tot slot, creëer bewustzijn bij de jongere generatie. Organiseer bewustwordingssessies op middelbare scholen en/of universiteiten, jongeren zullen zich betrokken voelen en het belang van privacyrecht en gegevensbescherming beter begrijpen.